Wat voor samenleving beschermen we? Welke waarden staan er werkelijk op het spel?

Mijn antwoord is: de waarden van de Verlichting. Rede boven angst. Kritiek boven gehoorzaamheid. Ieder mens vrij, met rechten, en een waardig bestaan. 

Maar laten we eerlijk zijn: voor wie werken deze waarden nog? Vrijheid? Voor wie geld en macht heeft. Gelijkheid? Hooguit in naam. Broederschap? Alleen binnen de eigen bubbel.

We moeten ons afvragen waarom de democratische rechtsorde zo onpopulair wordt. Niet omdat mensen geen waarde hechten aan vrijheid of rechtvaardigheid. Maar omdat ze het gevoel hebben dat die waarden niet voor hen gelden.

Na mijn vertrek uit de politiek in 2021 – na het toeslagenschandaal – koos ik ervoor om te gaan werken in Heerlen Noord. Ik hielp er plannen te maken een inhaalrace te starten. Mensen gaan er zes jaar eerder dood dan in Heerlen Zuid. De spoorlijn symboliseert de welvaartskloof. Zoals Heerlen Noord zijn er wel 20 wijken. Meer dan een miljoen mensen leven in de wetenschap dat voor hun kinderen de vrijheid zich te ontplooiien er echt anders uit ziet.

Ik zeg u: het zijn niet alleen de glimmende torens van de departementen in Den Haag die onze aandacht verdienen. Niet alleen de lobby’s van machtigen en de praatprogramma’s vol experts die de wereld uitleggen van boven.

Kijk naar Heerlen Noord. Kijk naar Amsterdam Zuidoost, Arnhem Oost, Woensel Zuid. Daar zien mensen hoe de Nederlandse belofte brokkelt. Ze zien een overheid die wantrouwt in plaats van ondersteunt. Ze voelen hoe vrijheid steeds minder collectief wordt.

Als we werkelijk willen herbewapenen, dan moeten we daar beginnen.

De Verlichtingswaarden moeten opnieuw bevochten worden.

Broederschap betekent: de ander niet verketteren. Niet redeneren vanuit het eigen gelijk. Geen tegenstanders uitjoelen, maar begrijpen. Niemand reduceren tot cijfers of stemgedrag. Iedere mens telt. Vrijheid moet weer een collectief goed worden – niet een privilege voor de bevoorrechten.

Dat kan alleen als we echte gelijkheid durven realiseren. Niet op papier, maar in beleid.

Zolang de bewoners van Heerlen Noord niets merken van de miljarden van de NAVO-top, zolang een betaalbaar huis of goede zorg een kwestie van geluk is, zolang kinderen niet opgroeien met dezelfde verwachtingen – hebben we een lange weg te gaan.

Zekerheid van bestaan is een politieke keuze.

En ja – we staan onder druk. Van buiten: autoritaire regimes, extremisme. Maar ook van binnen: radicale partijen, groeiende polarisatie. Daarom is samenwerking tussen alle fatsoenlijke democratische krachten nodig.

We moeten de Nederlandse belofte herstellen. Een belofte van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Niet alleen voor de elite, maar voor iedereen.

En als we dat niet doen, dames en heren, dan zullen steeds meer mensen zich afvragen:
“What are we fighting for?”

Mijn oproep is helder:

Wie wil herbewapenen, begint met herstel.
Herstel van vertrouwen. Herstel van rechtvaardigheid.
Herstel van de belofte dat deze democratische rechtsstaat voor iedereen werkt.

Dank u wel.